مطالعات حفاظت و مهندسی رودخانه به‌عنوان یک حوزه تخصصی، اهمیت بسیار زیادی در مدیریت منابع آبی و حفظ اکوسیستم‌های آبی دارد. رودخانه‌ها نه تنها منبع آب برای شرب و کشاورزی هستند، بلکه به‌عنوان مسیرهای طبیعی برای حمل و نقل و گردشگری نیز عمل می‌کنند. این مطالعات به بررسی و شناسایی عمیق مسائل فرسایش و رسوب در رودخانه، کنترل سیلاب‌ها، جلوگیری از آلودگی و بررسی تأثیر تغییرات اقلیمی بر شرایط رودخانه و سامان‌دهی حریم رودخانه می‌پردازند. با افزایش جمعیت و تغییرات آب و هوایی، نیاز به مطالعات دقیق و جامع در این زمینه بیش از پیش احساس می‌شود.
همه رودخانه‌ها با گذر زمان تحت تأثیر تغییرات گوناگونی قرار دارند و فعالیت‌های مهندسی رودخانه برای بررسی و مطالعه فرآیندهای رسوبی، مسیر جریان، عمق آبراهه، مناطق سیل‌گیر و کیفیت آب ضروری است. دستیابی به این اهداف معمولاً با استفاده از سازه‌های مختلف به‌تنهایی یا در ترکیب با یکدیگر، از جمله سدها، سیل‌بندهای خاکی یا بتنی، پوشش بدنه، آب‌شکن‌ها و روش‌های سنتی مانند لایروبی انجام می‌شود. از مباحث مهم در مهندسی رودخانه می‌توان به شناسایی شکل رودخانه (مرفولوژی)، تثبیت سواحل و بستر رودخانه، کانالیزه کردن و مدیریت سیلاب اشاره کرد.
کارکرد مطالعات و مهندسی رودخانه شامل طراحی سیستم‌های مدیریت سیلاب، کنترل فرسایش و حفظ زیستگاه‌های طبیعی است. این مطالعات به مهندسان و برنامه‌ریزان کمک می‌کنند تا راهکارهای مؤثری برای کاهش خطرات مرتبط با سیلاب‌ها و تأمین آب پایدار ارائه دهند. همچنین، از طریق ارزیابی تأثیرات محیطی، می‌توان به حفظ تنوع زیستی و بهبود کیفیت آب کمک کرد. نحوه انجام مطالعات و طراحی‌های مرتبط با مهندسی رودخانه شامل مراحل مختلفی است که از جمله آن‌ها می‌توان به جمع‌آوری داده‌های میدانی، تحلیل‌های هیدرولیکی و هیدرولوژیکی، شبیه‌سازی‌های عددی و ارزیابی‌های اکولوژیکی اشاره کرد. این فرآیندها معمولاً با همکاری متخصصان مختلف از جمله مهندسان عمران، زیست‌شناسان و جغرافی‌دانان انجام می‌شود. طراحی نهایی بر اساس نتایج به‌دست‌آمده و با توجه به نیازهای محلی و الزامات قانونی انجام می‌گیرد، به‌طوری‌که هم جنبه‌های فنی و هم جنبه‌های محیطی در نظر گرفته شوند.